Fysieke belasting

Organisatie van de arbeid, ergonomie,

Inleiding

Onder fysieke belasting wordt verstaan de overmatige belasting van het bewegingsapparaat (spieren, botten, pezen en gewrichten). Het tillen en dragen van zware of onhandige lasten is een van de voornaamste vormen van lichamelijke belasting. Maar lichamelijke belasting omvat meer.
Duwen en trekken, meertouwen, meerdraden, koppeldraden of laad/losslangen kan belastend zijn. Het maken van steeds dezelfde beweging aan de stuurstand of beeldschermwerk  is ook een vorm van lichamelijke belasting die tot slijtage van de gewrichten kan leiden.

Wat zijn de risico’s?

Klachten van het bewegingsapparaat ontstaan vaak door een combinatie van belastende factoren. Bijvoorbeeld tillen in een slechte werkhouding, een houding lang vasthouden en tegelijk veel kracht leveren, of steeds dezelfde beweging uitvoeren terwijl men ook nog ver moet reiken. Daarbij is het evenwicht verstoord tussen fysieke belasting en belastbaarheid. Klachten aan rug, nek, schouder en armen, elleboog, hand en pols, heupen, knieën en voeten kunnen het gevolg zijn.

Afbeelding: tillen met grote reikafstand in deze situatie is het verstandig een andere positie te kiezen om te tillen of met meerdere personen te tillen om het gewicht over deze personen te verdelen

De volgende vormen van lichamelijke belasting zijn te onderscheiden:

• Mechanische belasting 
• Energetische belasting
• Thermische belasting

Mechanische belasting
Mechanische belasting in het werk bestaat uit het tillen en dragen van gewichten, duwen en trekken, door trillende apparaten, ongunstige werkhoudingen of het frequent uitvoeren van dezelfde bewegingen. Hierdoor ontstaat vaak lokale problematiek. Dit betreft spieren die overbelast zijn (’spit’ in de rug) of spier/pees/botverbindingen die pijn doen (bv. bij een tennisarm).

 
Voorbeelden van werken onder mechanische belasting zijn:

• Tillen en dragen van laad/losslangen, koppelstukken, meerdraden en touwen;
• Duwen en trekken aan: laad/losslangen, ring/steeksleutels voor het vastzetten/losmaken van bouten en moeren, trekken aan meerdraden en touwen tijdens het afmeren;
• Ongunstige houdingen: gebruik van ring/steeksleutels voor het vastzetten/losmaken van bouten en moeren van laad/losslangen, trekken aan meerdraden en touwen tijdens het afmeren, het heen en weer lopen, klauteren over de spanten op een rvs tanker
• Repeterende bewegingen: het verven van grote oppervlakten, als roerganger langdurig in de zelfde houding de stuurhendel bedienen, een bikhamer/schuurmachine bedienen.
• Beeldschermwerk: langdurig werken achter een beeldscherm kan gezondheidsklachten aan armen, nek en schouders opleveren. Ook oogklachten komen vaak voor.

Afbeelding: zware koppelstukken

Energetische of fysiologische belasting
Energetische belasting ontstaat als door langdurig dynamisch werk de energievoorziening van het gehele lichaam wordt aangesproken. Door de dynamische activiteit van grote spiergroepen wordt een beroep gedaan op de capaciteit van de bloedsomloop, de ademhaling en de stofwisseling. Het energiegebruik wordt vergroot, de zuurstofopname wordt vergroot, er ontstaat een snellere hartslag en een vergrote zweetproductie.

Dit kan zorgen voor algehele vermoeidheid. De capaciteit van het hart en longstelsel (met andere woorden: de conditie) is de beperkende factor. De grootte van de belasting is afhankelijk van de intensiteit en de tijdsduur van de werkzaamheden. Door een hoge of lage temperatuur wordt deze fysiologische belasting vergroot.

Voorbeelden van werken onder energetische of fysiologische belasting zijn:

• Langdurige tankreinigingswerkzaamheden, met behulp van luiwagens, borstels, hoge druk spuiten;
• Gespannen houding als roerganger tijdens varen op radar in dikke mist;
• Schoonmaakwerkzaamheden tijdens een werfperiode, zoals: kettingbakken, bunkers, walgangen.

Tillen en dragen
Het tillen van (zware) lasten is de bekendste vorm van lichamelijke belasting. Of een tilsituatie toelaatbaar is of niet, hangt van veel factoren af. Gewicht is een belangrijke factor, maar de reikafstanden, de lichaamshouding en duur van de belasting spelen ook een belangrijke rol. 

Afbeelding: zwaar tillen, bij het tillen van dit formaat slangen moet men er voor zorgen dat er wordt gelet op de houding van de rug en er dus met meerdere personen wordt getild of tillen met een tilhulp (kraan zodat de belasting per persoon niet hoger is dan de toegestane 23 kg.

Duwen en trekken
Bij het voortduwen of achter zich aantrekken van voorwerpen kan een overmatige belasting optreden. Hierbij moet niet alleen gelet worden op gewicht en afmetingen van de last, maar zeker ook op de aard van de ondergrond, de aanwezigheid van een helling. Daarnaast spelen ook factoren van uzelf als uitvoerder een rol, zoals lichaamsafmetingen, kracht en ervaring. 

Afbeelding: trekken aan staaldraden, bij het werken met staaldraden komen krachten op het lichaam die veel vanuit de armen en rug komen, vereist is een goede (antislip) ondergrond, zodat men stevig staat en niet kan uitglijden. Bij het binnen halen van een draad (Die al snel 50-70kg per 100 mtr weegt) is het goed om dit met meerdere personen te doen.

Ongunstige houdingen
Als uw lichaamshouding langdurig ongunstig is (gewrichten in een afwijkende stand), kan lichamelijke overbelasting ontstaan. Beïnvloedende factoren zijn: de mate waarin de houding belastend is, de tijd dat de houding wordt aangenomen, de krachten die moeten worden uitgeoefend en de mate van afwisseling.

Afbeelding: verkeerde zithouding, langdurig in de verkeerde zithouding zitten is niet goed voor spieren gewrichten en de bloedsomloop, regelmatig tussendoor bewegen en vooral rechtop zitten is belangrijk. 

Repeterende bewegingen
Als kortdurende handelingen een lange tijd achter elkaar worden uitgevoerd kan eenzijdige belasting van bepaalde spiergroepen ontstaan.

Afbeelding: repeterende beweging

Thermische belasting

Belangrijk is dat hitte belasting moet worden gezien in termen van belasting van de mens en niet in termen van omgevingstemperatuur. Immers zelfs bij lage temperaturen kan in beschermende kleding hittebelasting voorkomen.

De thermische belasting van een mens komt door vier zaken:

• De thermische omgeving; bijv. ladingtank
• Kleding; bijv. vloeistofdichte overall
• Inspanningsniveau; bijv. schrobben ladingtank
• Persoonlijke factoren; bijv. hoe snel met gewend is aan de omgeving.

Werken in de warmte heeft effect op de fysieke(lichamelijk) en cognitieve(aandacht en concentratie) prestatie van de bemanning.

Tijdens het werken bij hoge temperatuur zorgt het lichaam voor een betere doorbloeding van de huid om zo af te koelen. Daardoor ga je zweten. Opgewarmde spieren kunnen bij warmte oververhit raken, waardoor hun effectiviteit afneemt. Ook het concentratievermogen zal bij langdurige blootstelling aan warmte (vanaf een uur) verminderen. Dit kan leiden tot een grotere kans op ongevallen.

Bovendien kan hitte verschillende gezondheidseffecten geven op de korte en lange termijn.
 

 Voorbeelden van werken onder temperatuurbelasting zijn:

• Machinekamer in bedrijf: met draaiende voortstuwingsmotor, generator, verwarmingsinstallatie voor de ladingverwarming;
• Tankreinigingswerkzaamheden: dragen van vloeistofdichte overall, werkzaamheden met warm/heet water, reinigingswerkzaamheden in de tank.
• Verfwerkzaamheden in de zomer en in de zon met hoge buitentemperaturen.

Beeldschermwerk
Langdurig werken achter een beeldscherm kan gezondheidsklachten aan armen, nek en schouders opleveren. Ook oogklachten komen vaak voor. Beeldschermwerk gaat gepaard met repeterende handelingen van de vingers en polsen en statische belasting ‘hogerop ‘in de nek, schouders en armen. Het is verstandig om taken met intensief gebruik van beeldscherm, toetsenbord en/of muis te beperken tot 4 uur per dag, deze taken zoveel mogelijk af te wisselen met andere taken.

Maatregelen om de risico’s te beperken

Risicofactoren kunnen met een taak-risico-analyse en een RI&E in kaart worden gebracht. Bij een taakanalyse wordt de oorzaak van fysieke klachten in kaart gebracht door systematisch te kijken naar de uitgevoerde werkzaamheden van de betreffende persoon in een bepaalde functie. De taken van een persoon worden beschreven in opeenvolgende handelingen die gedurende de werkdag worden uitgevoerd. Het maken van een taakanalyse is de eerste stap bij het in kaart brengen van knelpunten bij fysieke belasting.

Bij een handelingenanalyse worden de houdingen die aangenomen worden bij een bepaalde handeling en de eventueel getilde lasten beoordeeld. Zo wordt de houding van de rug beoordeeld tijdens verschillende handelingen. Daarnaast kunnen ook eventueel benodigde maatregelen op de betreffende handeling worden toegepast.

De NIOSH-richtlijn kan daarbij inzicht bieden in de gewichten die maximaal getild kunnen worden in een bepaalde houding zonder dat daarbij ernstige gezondheidsklachten ontstaan.

Het maximaal acceptabele tilgewicht is afhankelijk van de houding waarin het object getild (of bewerkt) wordt. De houding waarin een medewerker zijn werk uitvoert is afhankelijk van (tijdens de verplaatsing van het gewicht) de horizontale afstand van zijn handen tot zijn enkels en de verticale afstand van zijn handen tot de vloer (zie onderstaand figuur):


DF: verticale tilafstand

FF: frequentie van tillen

AF: verdraaiingfactor

CF: contactfactor

Indien alle factoren gunstig zijn is het maximaal acceptabele tilgewicht 23 kg. Voor zwangere werknemers wordt geadviseerd niet meer te tillen dan 5 kg (bij frequent tillen) en 10 kg voor incidentele tilwerkzaamheden. Er zijn verschillende mogelijkheden om lichamelijke belasting in het werk te verminderen. Deze zijn onderverdeeld in vier maatregelen:

• Technologische maatregelen
• Organisatorische maatregelen
• Voorlichting en training
• Bedrijfsgezondheidskundige begeleiding

Technologische maatregelen
Dit zijn maatregelen die met aanpassingen in de werkomgeving te maken hebben. Bijvoorbeeld aanpassing van de werkplek zodat op de goede hoogte gewerkt kan worden met een goede werkhouding. Maar ook aangepast gereedschap dat goed is afgestemd op de uitvoering van de taak en op de persoon die ermee werkt. U kunt ook denken aan gebruik van lichtgewicht materialen bij het tillen en hanteren van onderdelen. Op tankschepen bij het manifold kunt u een tilhulp (kraantje) plaatsen waar men de slangen mee kan ondersteunen.

Afbeelding: een david wordt hoofdzakelijk gebruikt om een bijboot overboord te zetten maar is ook inzetbaar als tilhulp.

Afbeelding: goede zithouding, bij een goede zithouding zit men recht en kan men gemakkelijk bij alle meest gebruikte bedieningen, is er een voetensteun aanwezig en eventueel een armsteun.

Organisatorische maatregelen
Dit zijn maatregelen die te maken hebben met aanpassingen in de organisatie van het werk om de werknemers zo optimaal mogelijk te laten functioneren. Een voorbeeld van een organisatorische maatregel is taakroulatie. Hierdoor creëert u afwisseling in werkzaamheden en bouwt u daarmee relatieve rust in. .Daarnaast zijn pauzes een manier om rust te creëren. Ook een ander of breder takenpakket is een organisatorische maatregel om eenzijdige belasting te verminderen. Met betrekking tot de thermische belasting dient men zorg te dragen dat er voldoende gedronken wordt, het zoutgehalte op peil blijft, beperk zoveel mogelijk zware lichamelijke inspanning.

Op schepen zijn meestal niet genoeg mensen om de taken te wisselen, hier zijn extra pauzes een goede oplossing om de nodige hersteltijd te krijgen.

Voorlichting en training
Hiermee zorg je ervoor dat de bemanning weet wat zijn taken zijn en de daarbij behorende gevaren en risico’s en hoe hij deze zoveel mogelijk kan beperken waardoor de werkzaamheden optimaal uitgevoerd kunnen worden en de lichamelijke belasting zo gering mogelijk is.

Dit kan d.m.v. het verzorgen van een toolbox met als onderwerp; lichamelijke belasting, hoe moet je tillen, beeldschermwerk, vermoeidheid etc.

Een training of een toolbox kan er als volgt uit zien:

• Kies een onderwerp en plan ongeveer 20 minuten.
• Houd het simpel.
• Betrek de bemanning bij het onderwerp, door vragen te stellen, en ervaringen te delen.
• Foto’s en voorbeelden uit eigen praktijk
• Zorg dat actiepunten opgevolgd worden.

.

Wetgeving en andere relevante informatie

• Fysiekebelastingbeoordelen.tno.nl
• Arbeidsomstandighedenbesluit hoofdstuk 5 (http://wetten.overheid.nl/BWBR0008498/2017-07-01#Hoofdstuk5)
• Zie ook de National Institute for Occupational Safety and Health (NIOSH)-richtlijn. (tillen en dragen)
• Arboportaal (ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (https://www.arboportaal.nl/onderwerpen/themas/fysieke-belasting)
• Branche RI&E binnenvaart
• Beeldschermwerk:
  • Arbeidsomstandighedenbesluit: Hoofdstuk 5 afdeling 1 Fysieke belasting en afdeling 2 Beeldschermwerk 
  • Arbeidsomstandighedenbesluit: Hoofdstuk 5 afdeling 2 Beeldschermwerk
    Gaat specifiek over beeldschermwerk en de repeterende bewegingen die daarbij voorkomen.
• Arbeidsomstandighedenbesluit 5.5 Voorlichting
• Arbobesluit: Artikel 5.7 Definities
• Beeldscherm en beeldschermwerkplek worden toegelicht.
• Arbeidsomstandighedenbesluit: Artikel 5.8 Toepasselijkheid
• onder andere niet van toepassing op arbeid waarbij een werknemer gewoonlijk minder dan twee uren per etmaal gebruik maakt van een beeldscherm.
• Arbeidsomstandighedenbesluit: Artikel 5.9 Risico-inventarisatie en –evaluatie
• In de risico-inventarisatie en -evaluatie, wordt specifiek aandacht besteed aan de gevaren voor het gezichtsvermogen en die van de fysieke en psychische belasting als gevolg van arbeid aan een beeldscherm. Zo nodig dienen doeltreffende maatregelen te worden genomen.
• Arbeidsomstandighedenbesluit: Artikel 5.10 Dagindeling van de arbeid
• Beeldschermwerk is zo georganiseerd dat deze telkens na ten hoogste twee achtereenvolgende uren wordt afgewisseld door andersoortige arbeid of door een rusttijd. Hierdoor dient de belasting van het beeldschermwerk te worden verlicht.
• Arbeidsomstandighedenbesluit: Artikel 5.11 Maatregelen met betrekking tot de bescherming van de ogen en het gezichtsvermogen van de werknemer
• Iedere werknemer die voor de eerste maal belast wordt met beeldschermwerk wordt in de gelegenheid gesteld om vóór de aanvang een arbeidsgezondheidskundig onderzoek te ondergaan. Dit onderzoek heeft in ieder geval betrekking op de ogen en het gezichtsvermogen.
• De werknemer wordt opnieuw in de gelegenheid gesteld een onderzoek te ondergaan als zich bij hem gezichtsstoornissen voordoen die het gevolg kunnen zijn van het beeldschermwerk.
• Als de resultaten van het onderzoek, dit vereisen, wordt de betrokken werknemer in de gelegenheid gesteld een oftalmologisch onderzoek te ondergaan.
• Als de resultaten van het onderzoek dit vereisen en normale oogcorrectiemiddelen niet kunnen worden gebruikt, worden aan de betrokken werknemer speciale beeldscherm oogcorrectie-middelen verstrekt.
• Arbeidsomstandighedenbesluit: Artikel 5.12 Voorschriften voor de inrichting van werkplekken
• Bij ministeriële regeling worden nadere regels gesteld met betrekking tot de werkplek en de wisselwerking tussen de gebruikte programmatuur en de werknemers.
• Arbeidsomstandighedenbesluit Artikel 6.1 Temperatuur